Döviz Üzerinden Yapılan Sözleşmelerde Kısıtlama (v.2) -Yasağın Kapsam ve İstisnaları Belli Oldu (sözleşme tipleri bazında değerlendirme)

Cumhurbaşkanlığı tarafından 13 Eylül 2018 tarihinde yayımlanan karar (“Karar”) ile, Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında yapacakları:

• menkul ve gayrimenkul alım satım sözleşmeleri,
• taşıt ve finansal kiralama dahil her türlü menkul ve gayrimenkul kiralama sözleşmeleri,
• leasing sözleşmeleri,
• iş sözleşmeleri,
• hizmet sözleşmeleri ve
• eser sözleşmelerinin

döviz üzerinden veya dövize endeksli olarak yapılması yasaklanmış, bu yasağa istisna getirme yetkisi Hazine ve Maliye Bakanlığı’na (Bakanlık) verilmişti. 

Bakanlık da bu yetkisi uyarınca 6 Ekim 2018 tarihinde yayımlanan “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34) de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2018-32/51)” (“Tebliğ”) yayımlayarak dövizle sözleşme yasağına ilişkin kapsam ve istisnaları belirledi.

Karar ve Tebliğ uyarınca bazı sözleşme tiplerine ilişkin düzenlemeler aşağıdaki gibidir:

1.   Sözleşmeler

a)   Gayrimenkul satış sözleşmeleri

Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri, yurt içinde (serbest bölgeler dahil) yer alan konut ve çatılı iş yeri dâhil gayrimenkul satış sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenemeyecektir.

b)   Gayrimenkul kira sözleşmeleri

Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri, yurt içinde (serbest bölgeler dahil) yer alan konut ve çatılı iş yeri dâhil gayrimenkul kiralama sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenemeyecektir.

 c)   İş Sözleşmeleri (çalışan ile işveren arasındaki sözleşmelerin kastedildiği anlaşılmaktadır)

Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri iş sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenemeyecektir.

Ancak aşağıdaki sözleşmeler bu yasağın dışında bırakılmıştır:

• Türkiye’de yerleşik kişiler arasında yurt dışında ifa edilecekleri (yerine getirecekleri) iş sözleşmeleri, 
• Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı olmayan Türkiye’de yerleşik kişilerin taraf olduğu iş sözleşmeleri,
• Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin bulunduğu şirketler ile serbest bölgedeki faaliyetleri kapsamında serbest bölgelerdeki şirketlerin  taraf olduğu iş sözleşmeleri.

d)   Hizmet Sözleşmeleri (bağımsız bir hizmet sağlayan ile hizmet alan arasındaki sözleşmelerin kastedildiği anlaşılmaktadır)

Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri danışmanlık, aracılık ve taşımacılık dâhil hizmet sözleşmelerinde, sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenemeyecektir.

Ancak aşağıdaki sözleşmeler bu yasağın dışında bırakılmıştır:

• Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişilerin taraf oldukları hizmet sözleşmeleri,
• İhracat, transit ticaret, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler kapsamında yapılan hizmet sözleşmeleri,
• Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışında gerçekleştirecekleri faaliyetler kapsamında yapılan hizmet sözleşmeleri,
• Türkiye’de yerleşik kişilerin, kendi aralarında akdedecekleri, Türkiye’de başlayıp yurt dışında sonlanan ve yurt dışında başlayıp Türkiye’de sonlanan elektronik haberleşme ile ilgili hizmet sözleşmeleri,
• Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin bulunduğu şirketler ile serbest bölgedeki faaliyetleri kapsamında serbest bölgelerdeki şirketlerin  taraf olduğu hizmet sözleşmeleri.

e)   Eser Sözleşmeleri

Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri eser sözleşmelerinde (örn. inşaat sözleşmeleri) sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenemeyecektir.

Ancak 16/12/1999 tarihli ve 4490 sayılı Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu ile 491 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunda tanımlanan gemilerin inşası, tamiri ve bakımına ilişkin eser sözleşmeleri döviz cinsinden belirlenebilecektir.

f)    Araç Satış Sözleşmeleri

Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri, iş makineleri dâhil taşıt satış sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenemeyecektir.

Ancak bunlar dışında kalan her türlü menkul (taşınır) satış sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenebilecektir.

g)   Araç Kiralama Sözleşmeleri

Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri, iş makineleri dâhil taşıt kiralama sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenemeyecektir (Önemli not: 13 Ekim 2018’den önce imzalanan araç kiralama sözleşmelerinin Türk Lirasına dönüştürülme zorunluluğu bulunmamaktadır. Lütfen Bölüm 5’e bakınız).

Ancak bunlar dışında kalan her türlü menkul (taşınır) kiralama sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenebilecektir.

h)   Yazılım ve Donanımlara ilişkin Sözleşmeler

Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri, bilişim teknolojileri kapsamında yurt dışında üretilen yazılımlara ilişkin satış sözleşmeleri ile donanım ve yazılımlara ilişkin lisans ve hizmet sözleşmelerinde sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenebilecektir.

Karar’da “lisans” sözleşmeleri yasak kapsamına alınmamışken Tebliğ ile dolaylı olarak alınmış görünmektedir. Maddenin düzenleniş biçimi net olmamakla birlikte, Türkiye’de yerleşik kişiler arasında yapılacak yurt içinde üretilen yazılımların satış sözleşmeleri ile yurt içinde üretilen donanım ve yazılımlara ilişkin lisans ve hizmet sözleşmelerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak yapılamayacağı anlaşılmaktadır.

i)    Leasing Sözleşmeleri

4490 sayılı Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu ile 491 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunda tanımlanan gemilere ilişkin finansal kiralama (leasing) sözleşmelerinde, sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenebilecektir.

Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararın 17 ve 17/A maddeleri kapsamındaki finansal kiralama (leasing) sözleşmeleri döviz cinsinden belirlenebilecektir.

Bu sayılanlar dışında kalan ve Türkiye’de yerleşik kişiler arasında yapılacak menkul ve gayrimenkullere ilişkin finansal kiralama (leasing) sözleşmeleri ise döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenemeyecektir.

j)    Kamunun Taraf Olduğu Sözleşmeler

Kamu kurum ve kuruluşları ile Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama dışında kalan sözleşmelerde, sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenebilecektir.

Kamu kurum ve kuruluşlarının taraf olduğu döviz cinsinden veya dövize endeksli ihaleler, sözleşmeler ve milletlerarası antlaşmaların ifası kapsamında; yüklenicilerin üçüncü taraflarla akdedeceği sözleşmeler döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenebilecektir.

Ancak bu yüklenicilerin yapacakları gayrimenkul satış, gayrimenkul kiralama ve iş sözleşmelerine istisna getirilmiş olup bu sözleşmeler döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenemeyecektir.

28/3/2002 tarihli ve 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamında gerçekleştirdiği işlemlerle ilgili olarak Hazine ve Maliye Bakanlığının bankaların taraf olduğu sözleşmelerde, sözleşme bedeli ve diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenebilecektir.

k)   Sermaye Piyasasına ilişkin Sözleşmeler

6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile bu Kanuna dayalı olarak yapılan düzenlemeler çerçevesinde sermaye piyasası araçlarının (yabancı sermaye piyasası araçları ve depo sertifikaları ile yabancı yatırım fonu payları da dahil olmak üzere) döviz cinsinden oluşturulması, ihracı, alım satımı ve yapılan işlemlere ilişkin yükümlülükler döviz cinsinden kararlaştırılabilecektir. Ancak Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar hükümleri saklıdır. 

l)    Havacılık Sektörüne ilişkin Sözleşmeler

Aşağıda anılan şirketler, gayrimenkul satış, gayrimenkul kiralama ve iş sözleşmeleri haricinde olmak kaydıyla Türkiye’de yerleşik kişilerle döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak sözleşme yapabileceklerdir:

• Türkiye’de yerleşik yolcu, yük veya posta taşıma faaliyetinde bulunan ticari havayolu işletmeleri; hava taşıma araçlarına, motorlarına ve bunların aksam ve parçalarına yönelik teknik bakım hizmeti veren şirketler;
• sivil havacılık mevzuatı kapsamında havalimanlarında yer hizmetleri yapmak üzere çalışma ruhsatı alan veya yetkilendirilen kamu ya da özel hukuk tüzel kişiliği statüsündeki kuruluşlar ile söz konusu kuruluşların kurdukları işletme ve şirketler ile doğrudan veya dolaylı olarak sermayelerinde en az %50 hisse oranına sahip olduğu ortaklıklar

2.   Kıymetli Evrak Düzenlenmesi

Tebliğ uyarınca, döviz cinsinden veya dövize endeksli sözleşme düzenleme yasağı getirilen sözleşmeler uyarınca düzenlenecek kıymetli evraklar (çek, senet, bono) da döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak düzenlenemeyecektir. 

3.   “Dövize Endeksli” Sözleşme Kavramı (Önemli not: kıymetli madenler de dahil edilmiştir)

Tebliğ ile, “dövize endeksli” sözleşme kavramı da açıklanmış olup bu kapsamda, uluslararası piyasalarda fiyatı döviz cinsinden belirlenen kıymetli madenlere ve/veya emtiaya endekslenen ve/veya dolaylı olarak dövize endekslenen sözleşmelerin de dövize endeksli sözleşme olduğu belirtilmiştir.

Bu düzenleme ile, dövize endeksli sözleşme yapma yasağının kapsamı dışında kalmak amacıyla sözleşme bedellerinin dövize endeksli kıymetli madenlere veya emtiaya endekslenmesi de bu yasak kapsamı dışında kalmak için yeterli olmayacaktır.

4.   “Türkiye’de yerleşik kişi” kavramı genişletilmiştir

Tebliğ’in dayanağı olan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar’’da Türkiye’de yerleşik kişiler “Yurtdışında işçi, serbest meslek ve müstakil iş sahibi dahil Türkiye’de kanuni yerleşimi bulunan gerçek ve tüzel kişiler” olarak tanımlanmıştı.

Tebliğ ile bu tanım genişletilmiş ve Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışındaki; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, işlettiği veya yönettiği fonlar, yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin bulunduğu şirketler ile doğrudan ya da dolaylı olarak sahipliklerinde bulunan şirketler de Türkiye’de yerleşik kişi kabul edilmiştir. Bu kapsamda, özellikle Türkiye’de yerleşik şirketlerin yurtdışındaki teşebbüsleri de dövizle sözleşme yapmaya ilişkin getirilen yasak kapsamında değerlendirilecektir.

5.   Karardan önce imzalanan sözleşmelere ilişkin ek istisnalar

Daha önce Cumhurbaşkanlığı tarafından yayımlanan Karar’a eklenen geçici madde ile, Kararın yürürlüğe girmesinden (13 Eylül 2018) itibaren 30 gün içinde, daha önce akdedilmiş ve dövizle sözleşme yapma yasağı kapsamına giren sözleşmelerin bedellerinin de taraflarca Türk Lirası olarak yeniden belirlenmesi kararlaştırılmıştı.

Tebliğ ile getirilen hüküm uyarınca ise, dövizle sözleşme yapma yasağına tabi olmayan istisnaların 13 Eylül’den önce akdedilmiş sözleşmeler için de geçerli olduğu, bu sözleşmelerin bedellerinin de Türk Lirasına çevrilmesine gerek olmadığı belirlenmiştir.

Bununla birlikte araç kiralama sözleşmeleri için de bir istisna getirilmiş ve 13 Eylül 2018’den önce imzalanan iş makineleri dâhil taşıt kiralama sözleşmelerinin bedellerinin de Türk Lirası olarak yeniden belirlenmesine gerek olmadığı belirlenmiştir.

Burada sayılanlar dışında kalan ve Tebliğ ile getirilen dövizle sözleşme yapma yasağı istisnasına da girmeyen tüm sözleşme bedellerinin 13 Ekim 2018 tarihine kadar taraflarca yeniden belirlenmesi gerekmektedir.

6.   Karar’dan önce imzalanan sözleşme bedellerin yeniden belirlenme usulü

Eğer taraflar sözleşme bedellerini Türk Parası olarak yeniden belirlemede uzlaşamazlarsa bu bedeller aşağıdaki şekilde belirlenecektir:

• Söz konusu döviz bedelinin öncelikle 2 Ocak 2018 tarihinde belirlenen gösterge niteliğindeki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası efektif satış kuru kullanılarak hesaplanan Türk parası karşılığı bulunacak,
• Bulunan bu Türk Lirası bedeli, 2 Ocak 2018 tarihinden bedellerin yeniden belirleneceği tarihe kadar Türkiye İstatistik Kurumunun her ay için belirlediği tüketici fiyat endeksi (TÜFE) aylık değişim oranları esas alınarak artırılarak yeni sözleşme bedeli belirlenecektir.

Bununla birlikte konut ve çatılı iş yeri kira sözleşmeleri için farklı bir hesaplama yöntemi getirilmiştir.

İlgili maddeden anlaşıldığı kadarıyla, 13 Eylül 2018’den önce akdedilen konut ve çatılı iş yeri kira sözleşmelerinde döviz veya dövize endeksli olarak belirlenen bedeller de yukarıdaki hesaplama yöntemine göre iki yıllık süre için Türk parası olarak belirlenecektir. Ancak, Türk parası olarak belirlemenin yapıldığı kira yılının sonundan itibaren bir yıl geçerli olmak üzere; yukarıdaki hesaplama yöntemi uyarınca Türk parası olarak belirlenen kira bedeli, belirleme tarihinden belirlemenin yapıldığı kira yılının sonuna kadar Türkiye İstatistik Kurumunun belirlediği TÜFE aylık değişim oranları artırılması yoluyla belirlenecektir. Bir sonraki kira yılı kira bedeli ise, önceki kira yılında geçerli olan kira bedelinin Türkiye İstatistik Kurumunun belirlediği tüketici fiyat endeksi (TÜFE) aylık değişim oranları esas alınarak artırılması yoluyla belirlenecek ve belirlenen Türk parası cinsinden kira bedeli belirtilen bu iki yıllık sürenin sonuna kadar geçerli olacaktır.

7.   Tahsil Edilmiş ve Muaccel Olmuş Alacakların Durumu

Ancak Türk Lirası bedele çevirme yükümlülüğü, tahsili yapılmış veya gecikmiş alacaklar için uygulanmayacak olup bu alacaklar döviz üzerinden talep edilebilecektir.

Karar metnine şu linkten ulaşabilirsiniz:

http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/10/20181006-4.htm

---

Yazının yayınlanma tarihi: 7 Ekim 2018