Kambiyo senedi mi, teminat senedi mi?

Bugünkü Cuma yazısında "bir senedin kambiyo senedi mi, teminat senedi mi olduğu" konusundaki tartışmayı masaya yatıralım istedim.

Kambiyo senedi nedir? Ne işe yarar?

Kambiyo senedi, bir paranın ödenmesi için “koşulsuz” bir vaat içeren ve üzerinde kesin olarak yer alması gereken bilgilerin kanunla belirlendiği bir belgedir. Bazı istisnalar hariç olarak kolayca el değiştirmeleri önemli özelliklerinden biridir.

Kambiyo senetleri üç tanedir. Bunlar emre yazılı senet (bono), çek ve poliçedir.

Neden kambiyo senedi alalım? Sözleşme yeterli değil mi?

Kambiyo senedinin en büyük avantajı icra takibinde sağladığı kolaylıktır.  

Kambiyo senedine dayanmayan, örneğin sadece bir sözleşmeye ya da faturaya dayanan bir icra takibinde, borçlunun ödeme emri kendine ulaşmasından itibaren 7 gün içerisinde borca itiraz etme hakkı vardır. Bu itirazın bu süre içerisinde icra dairesine yapılması halinde takip durur. Bu takip ancak alacaklının mahkemede “itirazın iptali davası” açıp bunun kazanması halinde devam eder.

Kambiyo senetlerinde ise borca yapılan itiraz, satıştan başka icra takibi işlemlerini durdurmaz. Yani alacaklı hacze, değer tespitine devam edebilir. Ayrıca borçlunun bu itirazı, “icra mahkemesine” “5 gün içerisinde” yapması gerekir.

Bu durumda borçlu takibi, ancak bir “menfi tespit davası” açması ve bu davada da takibin tedbiren durdurulmasını talep etmesi halinde durdurabilir. Bu durumda da icra dairesine borcun tamamını yatırarak, mahkemeye de borcun %15’i kadar teminat göstermesi gerekmektedir. Bu da borcun %115 kadar bir teminat bedeli anlamına gelmektedir.  Bazı durumlarda, icra mahkemesi de icranın geçici olarak durdurulması kararı verebilmektedir; ancak icra mahkemesinin bu yetkisi sınırlı sayıdaki iddia/durum için geçerlidir.

Buna ek olarak kambiyo senedi alacaklısı, takipten önce borçlunun mal kaçırmasını önlemek için mahkemeden “ihtiyati haciz” kararını talep ettiğinde, mahkemeler genellikle ihtiyati haciz kararı vermektedir.   

Dolayısıyla kambiyo senedi alacaklısı, adi senet (sözleşme) ya da fatura alacaklısına göre çok daha avantajlıdır.

Teminat senedi nedir?

Teminat senedi, adı üzerinde, bir borcun teminatı olarak verilmiş bir senettir. Teminat senedinin kambiyo senedinden en büyük farkı “koşullu” verilmiş olmasıdır. Bu koşul ise söz konusu borcun gereği gibi ifa edilmiş olmaması koşuludur. Yani ancak taahhüt edilen bir borç gereği gibi ifa edilmezse, teminat senedine konu para alacağı -uğranılan zarar nispetinde- doğar.

Teminat senedi, kambiyo senedinin yukarıda saydığımız avantajlarına sahip değildir. Dolayısıyla el değiştirme ya da icra takibi kolaylığı sağlamaz. Teminat senedine dayalı bir alacağın doğup doğmadığı yargılama ile belirlenir. Dolayısıyla teminat senedine konu takip sözleşme ya da faturaya dayalı takipten faklı değildir.

Bir kambiyo senedi hangi şartlarda teminat senedi kabul edilebilir?

Yargıtay üzerinde “teminat senedir” “teminat için verilmiştir” gibi ifadeler bulunan kambiyo senetlerini uzunca bir süredir teminat senedi kabul ediyordu. Hala da bu tür kararlara rastlanabiliyor. Fakat Yagıtay’ın son kararları büyük ölçüde bunun yeterli olmadığı yönünde. Bu kararlara göre, bir kambiyo senedinin teminat senedi kabul edilmesi için, senet üzerinde hangi ilişkiye ya da sözleşmeye teminat olarak alındığının belirtilmesi ve söz konusu sözleşmede de ilgili senede atıf yapılması gerekmekte.

Peki, teminat senedini neden alalım?

Herhangi bir dava avukatına bu soruyu sorun; yüzlerinde pek de anlaşılmaz bir ifade görürsünüz. Neden mi? Çünkü piyasada bu tür senetleri almak neredeyse mutat bir uygulamadır. Fakat uygulamada hiçbir avukat elindeki teminat senedinin pratik faydasını görmemiştir. Bir dava avukatı olsa olsa, “belki borçlu, senedin teminat senedi sayılması için gereken ifadeleri eksik yazar da, bu senedi kambiyo senedi olarak takibe koyarım” diye umabilir.

Özetle, bana sorarsanız bir borç için usulüne uygun bir teminat senedi almasının alacaklıya çok büyük bir pratik faydası bulunmuyor. Elinizde yazılı bir sözleşme varsa, zaten sözleşme çerçevesinde borcun gereği gibi yerine getirilmediğini mahkemede iddia ve ispat etmeye çalışacaksınız. Elinizdeki teminat senedi ancak bu konudaki iddianızın güçlendiren ve hukukumuzda “delil başlangıcı” olarak ifade edilen bir ek bir delil kabul edilebilir; hepsi bu.  

----

Yazının yayınlanma tarihi: 23 Eylül 2016